Web Tabanlı Kütüphane Hizmetleri

by Seda Karakaya · Published 6 Mayıs 2018 · Updated 6 Mayıs 2018

Teknolojinin gelişmesiyle web tabanlı kütüphane hizmetlerinde artış olmuştur. Temel amaç, kullanıcıların etkin kütüphane hizmeti almalarını sağlamak ve bilgi ihtiyaçlarını karşılamaktır.

Kaynakların elektronik ya da posta aracılığıyla kullanıcılara ulaştırılması, çevrimiçi katalog hizmetlerinin verilmesi, çeşitli elektronik dergilerin ve veritabanlarının kullanıcıların kullanıma sunulması, kullanıcıların yerleşke dışından kütüphaneler arası ödünç verme hizmetinden yararlanabilmesi web tabanlı kütüphane hizmetlerinin başlıcalarıdır.

Web tabanlı kütüphane hizmetleri günümüz kütüphanelerinde hizmete sunulan en modern uygulamalar olarak şunlar kullanılmaktadır :

İletişim sistemleri aracılığıyla kütüphanecilerden canlı referans hizmeti alma,

Kütüphanelerde mobil uygulamalar,
Kütüphanelerde sosyal ağ uygulamaları,
Sosyal kataloglama siteleri ile bibliyografya yönetimi olanağı sağlama uzaktan kütüphane hizmetlerinin en modern uygulamalarıdır. Bu uygulamalardan,

ÇEVRİMİÇİ UZMAN DESTEĞİ :

Son yıllarda üniversite kütüphanelerinde yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır. Gereksinim duyduğu herhangi bir konuda danışma hizmeti almak isteyen kullanıcılar web sitesi üzerindeki çevrimiçi sohbet sistemleri aracılığıyla kütüphanecilerden sanal referans hizmeti alabilmektedir.

Kullanıcılar referans hizmetlerinde fiziksel olarak kütüphaneye gitmek yerine yanıtların eş zamanlı olarak alınmasına olanak sağlayan anında mesajlaşma uygulamalarını tercih etmektedir.

Kullanıcıların bilgi okuryazarlığı becerisini kazanmalarını sağlayan içeriğe de sahiptir. Bu sistem yardımı ile kullanıcılar uygun kaynaklara yönlendirilebilmektedir. Aynı zamanda kullanıcılar kendi alanları ile ilgili daha özel bilgi ve kaynak gereksinimleri için kütüphanecilerden randevu alarak araştırmaları hakkında yüz yüze görüşme olanağına da sahiptir.

The University of Iowa kütüphanesi A&Q Blog (Ask and Question Blog) adında bir tartışma listesi oluşturmuştur. Listede aynı zamanda daha önce listeye sorulan sorular kategorilere ayrılmış ve tarama modülü aracılığıyla sorulan ve cevaplanan konuların bulunabilmesi sağlanmıştır. Böylece hem kütüphanecinin iş yükü azaltılmış hem de kullanıcıların sorunlarını daha etkin çözmesi sağlanmıştır.

Dünyada Columbia Üniversitesi’nde ücretsiz platform olan Google Talk, Oxford Üniversitesi’nde SOLO, Türkiye’de Boğaziçi Üniversitesi, Bilgi Üniversitesi, Sabancı Üniversitesi, Koç Üniversitesi gibi üniversiteler de ZOHO destek programını uygulamaktadır.

ZOHO CHAT:

Ne zaman nerede olursa olsun hizmetler için anında ücretsiz rehberlik
Organize gruplarla grup sohbeti kurabilir,
Zoho chat içinde konuşmalar e-posta ile değerlendirilmek üzere saklanabilir.

Koç Üniversitesi Örneği :

 ZOHO CHAT:

 Ne zaman nerede olursa olsun hizmetler için anında

ücretsiz rehberlik hizmetidir.

 Organize gruplarla grup sohbeti kurabilir,

 Zoho chat içinde konuşmalar e posta ile değerlendirilmek_Z_OH_Oüz_CHAere_Tsaklana_: bilir.

Ne zaman nerede olursa olsun hizmetler için anında ücretsiz rehberlik hizmetidir. Organize gruplarla grup sohbeti kurabilir, Zoho chat içinde konuşmalar e posta ile değerlendirilmek üzere saklanabilir.

SPRINGSHARE :

Dünyada 4300 kütüphane 60 ülke 60000 kütüphaneci tarafından kullanılmaktadır. Kütüphane ihtiyaçlarına göre özelleştirilebilir. Sıkça sorulan sorular oluşturulabilir.

Sınırsız sohbet operatörleri
Referans analizleri
Bilgi bankası
Twitter entegrasyonu
Özel haritalama
Tam renkli grafikler oluşturulabilir.

MOBİL UYGULAMALARIN KULLANIMI :

Kütüphaneler, kullanıcılarının web sitelerine hareket halinde erişimi için web sitelerinin en çok kullanılan bilgilerinin kapsayan mobil ara yüzler tasarlayarak kullanıcılara sunmaktadır.

Çoğunlukla iletişim adresi, kütüphane çalışma saatleri, katalog tarama, kütüphane hesabına girerek üzerindekileri listeleme, uzatma ve rezerv, yeni materyal istekleri, kütüphaneler arası ödünç verme istekleri, çalışma odası ayırtma gibi her türlü uygulama mobil ekran için biçimlendirilmiştir.

Telefon ekranın küçük olması web sitelerin küçük ekrana göre tasarlanmaması mobil uygulamalarda ana problemdir. Kütüphane otomasyon sistemi üreten firmalar, kütüphane kataloğuna mobil erişim için yeni ürünler tasarlamalıdır.

Innovative Interfaces firması Millennium programının mobil aygıtlarda kullanılması için AirPac adlı ürünü geliştirmiştir. Katalog taraması, elektronik kaynaklara erişim, kullanıcı hesabına girerek süre uzatma veya rezerv koyma gibi işlemler mobil üzerinden yapılabilmektedir. Ülkemizde bu otomasyon programını kullanan bir çok üniversite olmasına rağmen sadece Sabancı Üniversitesi kullanıcıları AirPac hizmetinden faydalanmaktadır.

BookMyne uygulaması ile Bilkent, Hacettepe, İYTE gibi üniversiteler de kataloglarına mobil üzerinden erişim sunmaktadır.

Kullanılan otomasyon sistemi tarafından bir mobil ürün geliştirilmese de kütüphaneler bunun için özel yazılımlar kullanarak mobil kataloglarını kullanıcılara sunabilirler.

Dünya çapında birçok kütüphane kataloğunu toplu taramaya olanak sağlayan ve WOLDCAT web sitesinin mobil ara yüzünü kullanıcılara sunmaktadır. Kullanıcılar kaynakların ayrıntılı bilgilerine ulaşmakta ve kaynakların hangi kütüphanelerde olduğunu saptayabilmektedir.

Finlandiya Oulu Üniversitesinde harita tabanlı mobil aygıtlar ile koleksiyona erişimde rehber niteliğindedir. Kullanıcılar aradıkları kaynakları sistemin yönlendirmesiyle kolayca saptayabilmektedir

Mobil hizmetlerde kısa mesajda iletişim kanalı olarak kullanılmaktadır. Kısa mesajlar ile kullanıcılara ulaşmak kolaydır. Yeni yayınların listesi, ödünç alınan materyalin iade tarihinin hatırlatılması, güncel haberlerin duyurulması, rezerv edilen yayının iade edildiğinde duyurulması gibi hizmetler sunulabilir. Kullanıcılar hatırlatma amacıyla gönderilen sms lere standart cevaplar ile yanıt vererek uzatma isteği veya rezervasyon iptali gibi işlemleri kolaylıkla yapabilir.

Yakın Doğu Üniversitesi Büyük Kütüphane’de 2007 yılından beri kullanıcılar sms hizmeti ile bilgilendirilmektedir. Uzatma isteklerinin uzatma anlamına gelen R (renew), şifre ve barkod yazarak sms ile kütüphaneye gönderebilmektedir.

Amerika’da Oregon Üniversitesi mobil referans hizmetinde kısa mesaj bağlantısı üzerine tıkladığında otomatik olarak telefonun msj yazma ekranı açılarak sms numarası çıkmaktadır.

PubMed, Encyclopedia Britannica, JSTOR gibi veri tabanları kullanıcılara mobil ortamda hizmet vermektedir. EBSCOHost Mobile ile veri tabanları üzerinden tek tek veya çoklu olarak tarama imkanı sunarak elektronik kaynağa html veya pdf formatlarında erişim veya e-posta adreslerine gönderme imkanı sağlamaktadır.

İYTE, Bilkent Üniversitesi kütüphaneleri tarafından kullanılan video ve müziklerden oluşan OverDrive Dijital Kütüphane koleksiyonu mobil versiyonunu kullanıcılara sunmaktadır. Kullanıcılar istedikleri video için mobil versiyon indirme seçeneğini seçerek kullanabilirler. İndirmenin nasıl yapılacağını anlatan bir rehberle de kullanıcılara yol göstermektedir.

Kütüphane sanal turları, eğitim materyalleri de mobil aygıtlara indirilebilir. Yeni Zelanda’da bulunan Otaga Üniversite Kütüphanesi hizmetlerini indirilebilir ses kayıtlarını kullanıcılara sunmaktadır.

Ülkemizde Sabancı, İYTE, Yakın Doğu Üniversitesi, Koç, Özyeğin, ODTÜ mobil uygulamalar kullanmaktadır. Mobil tasarım oldukça zordur. Tasarım yapılırken bilginin küçük bir ekranda sunulacağı unutulmamalıdır. Sade açık ve anlaşılır olması gerekir. Kullanıcılara gerekli sayfalara ulaşmalarını sağlayacak ikonlar kullanılabilir. Anasayfa butonun bulunması yolunu kaybeden kullanıcılar için başa dönmelerini kolaylaştıracaktır.

SOSYAL AĞLARIN KULLANIMI :

Birçok üniversite kütüphanesi hizmetlerini Facebook ortamına taşımıştır. Kütüphaneler, kullanıcılarla etkileşimde bulunarak onların sorularını cevaplama, kütüphane hizmetleri hakkında bilgi sağlama amaçlarıyla sosyal ağları kullanmaktadır.

Columbia Üniversite kütüphanesi, kullanıcıların araştırmalarını desteklemek amacıyla facebook üzerinden kütüphane koleksiyonunu tarayan bir arama çubuğuyla dergi, makale, film, müzik, e-kitap, veri tabanı tarayabilmektedirler. Kütüphane hizmetlerinin pazarlanmasının yanı sıra fotoğraf paylaşmak ve kütüphane haberlerini duyurmak, yeni gelen yayınları duyurmak amacıyla da kullanılmaktadır. Bu uygulamalar kullanıcılarla ilişki kurulması ve etkileşimde bulunulmasında önemlidir.

Oklahoma Üniversite kütüphanesi, facebook üzerinden kütüphane turu ile kütüphane kaynaklarından nasıl yararlanacakları konusunda onlara yardımcı olmaktadır. Bilgi arama stratejileri, bilgiyi kullanma, atıf verme(endnote) konularında kullanıcılara bilgi okuryazarlığı eğitimi vermektedir.

Oxford Brookers Üniversitesi facebook üzerinden kullanıcılar için

rehber niteliğindeki ses kaydı ile kütüphaneyi tanıtmaktadır.

Türkiye’de üniversite kütüphanelerinin sadece %17,45 inde sosyal ağ kullanılmaktadır. Genellikle facebook ve twitter in birlikte kullanıldığı görülmektedir. Bazı üniversitelerin son gönderi tarihleri incelendiğinde facebook adresi olmasına rağmen aktif olarak kullanmadıkları gözlenmiştir. Daha çok şu hizmetler için sosyal ağlar kullanılmaktadır:

Fotoğraf-video paylaşma,

Kütüphane hizmetlerini pazarlama,

Kütüphane hakkında genel bilgi ve etkinlik duyuruları paylaşma,

Abone olunan ve deneme erişimine açılan veri tabanları hakkında bilgilendirme,

Anketler düzenleyerek kullanıcılardan görüş almak amacıyla kullanılmaktadır.

Ankara, Hacettepe, İYTE, Koç, Özyeğin, Anadolu, ODTÜ, İstanbul,

Muğla gibi üniversiteler sosyal ağları kullanmaktadırlar.

İYTE Facebook kullanımı örneği :

SOSYAL KATALOGLAMA SİTELERİ VE KULLANIMI :

Kullanıcılara okudukları/okuyacakları kaynaklar hakkındaki bilgileri, önerileri ve değerlendirmeleri paylaşma olanağı sunarak okuyucularla kaynaklar arasındaki etkileşimi sağlayan araçlardır.

Sosyal kataloglama siteleri, web kullanıcılarına:

İlgilendikleri kaynakları izleyebilme,

Kitaplara erişim sağlamaya yönelik etiketler ve etiket bulutları oluşturma olanağı sağlama,

Kaynaklarla ilgili tartışmalara katılabilme,

Yorum yapabilme,

Diğer kullanıcılarla paylaşabilme,

Kendi sanal raflarını oluşturabilme,

Kaynaklarla ilgili doküman oluşturma, not ekleme, favorilerine ekleme olanaklarını sunmaktadır.

2007 yılından itibaren hızlı bir gelişim gösteren sosyal kataloglama sitelerinin ve bu sitelere üye olan kullanıcıların sayısı yoğun bir artış göstermektedir. Sosyal kataloglama siteleri yalnızca kitaplara yönelik değil DVD, oyunlar, filmler gibi çeşitli materyal türlerine özgü sosyal kataloglama uygulamalarını içermektedir.

Ayrıca bazı sosyal kataloglama siteleri barkod okuyucularla uyumlu bir şekilde çalışabilmekle birlikte, cep telefonundaki kameraları barkod okuyucu işlevinde kullanma özelliklerine sahip bulunmaktadır.

Sosyal kataloglama uygulamalarında ön plana çıkan en önemli işlevlerden biri etiketlemedir. AAKK ve LC konu başlıkları gibi kaynaklar kullanılarak çeşitli etiketler (yazar adı, eser adı, konu gibi) oluşturulmuştur.

Oluşturulan etiketler, işlev olarak erişimi sağlamakla birlikte materyalin kimliklenmesine de olanak tanımaktadır. Bu dönüşümle ortaya çıkan yeni etiketleme uygulamaları literatürde ‘’sosyal etiketler’’ ve ‘’sosyal etiketleme’’ olarak adlandırılmıştır.

Şöyle tanımlanmıştır: ‘’kullanıcılar tarafından kaynaklara erişim için üretilen anahtar sözcüklerdir’’. Bu uygulamalar atanan etiketlerin bir bulut halinde görüntülenmesine de imkan vermektedir. ’’etiket bulutu’’ olarak ifade edilen bu özellik etiketlemelerin önemlerine ya da ağırlıklarına göre font boyutlarında ya da renklerinde değişiklikler yaparak görsel biçimde betimlenmesi şeklinde tanımlanmıştır.

Tanımlayıcı etiketler,
Kaynağın türüne yönelik etiketler,
Kaynağın sahibine yönelik etiketler,
Kullanıcı görüşlerini açıklayan etiketler,
Gelecekte yeniden erişim için oluşturulan etiketler ve
Eğlence amaçlı oluşturulan etiketler olarak türlerine ayrılmıştır.
Kullanıcılar tarafından oluşturulan etiketlerin ,,
Standart olmayan bir şekilde tekil ve çoğul ifadelerin kullanılması,
Farklı terim ve telaffuzların kullanılması,
Eş anlamlı kelime kullanımları,
Kötü niyetli kullanım gibi sorunları da oluşturmuştur.

Kütüphanelerin denetim mekanizmalarının oluşturulması, konu başlıkları listeleri ve thesaurusların kullanımlarını devam ettirmesi kullanıcılara yardım için sunması çözüm önerileri arasında yer almaktadır.

Sosyal kataloglama uygulamalarından bir tanesi de fasat yapılardır. Bu yapılar yapılan taramaya göre oluşan navigasyon sistemi görür. Kullanıcılara yaptıkları taramalarla ilgili sonuçları sıralarken yazar, materyal türleri, tarihleri gruplara ayırarak grup bazında menü biçiminde göstermektedir. Bu özellikleri ile yapılan aramalara daha hızlı ulaşmalarını sağlamaktadır.

Birinci nesil kütüphane kataloglarının MARC formatını kullanarak katalog kayıtlarına bilgisayar üzerinden Boolean işleçleri ile anahtar sözcüklerin kullanılmasına izin veren bir biçimde geliştirildiği görülmektedir.

İkinci nesil web temelli kataloglarda ise, grafik ara yüzler ve hiperlinklerin kullanıldığı arama, erişme, keşfetme seçeneklerinin daha fazla yer aldığı kullanıcı özelliklerini belirleyen ve geri bildirimleri toplayan işlevsel bir yapı oluşturulmuştur.

Günümüzde sosyal kataloglama uygulamalarını çevrimiçi kütüphane kataloglarına uyarlayan kütüphanelerin sayısı gün geçtikçe artmaktadır. Türkiye’de İYTE, TED Ankara Koleji, Özyeğin Üniversitesi, Sabancı Üniversitesi sosyal kataloglama uygulamalarını çevrimiçi kütüphane kataloglarına uyarlamıştır.

İYTE Kütüphanesi örneği :